Açıklama

Perikles yaklaşık olarak İÖ 495-429 yılları arasında yaşamıştır. Atina’nın Altın Çağı sırasında en önde gelen ve en etkili devlet adamı, söylevci ve general olan Perikles Delos Ligasını Atina imparatorluğuna döndürdü ve Peloponez savaşının ilk iki yılı boyunca Atina yurttaşlarının önderliğini yaptı. Atina demokrasisinin destekleyicisi olan Perikler sanatların ve felsefenin gelişimini de destekledi ve başlıca onun çabaları yoluyla Atina antik Yunan dünyasının birincil eğitim ve kültür özeği oldu. Parthenon da aralarında olmak üzere Yunan mimarisinin en başarılı örneklerin yapılmasını sağladı.

Fabius efsaneye göre Herküles’in ve bir perinin oğlu, ve Fabius adını taşıyan geniş ve seçkin ailenin kurucusudur. Beş kez konsül seçilen Fabius İtalyan yarımadasına giren Kartacalı Hannibal ile çarpışmada Romalılara önderlik etmiştir.

Plutark Hakkında

Plutark (Plutarkos) İS birinci yüzyılın ortalarında, imparator Cladius’un egemenliği sırasında, Boeoteia’nın Kuzey bölgesinde küçük bir kent olan Khaeroneia’da doğdu (yklş. İS 46). Orta durumlu ve yüksek kültürlü bir aileden geliyordu. Genel kültürel bir eğitim aldı. O günlerde hem Yunanlılar hem de Romalılar için en çekici üniversite kenti olan Atina’da okudu. Bir Aristotelesci olan ve Atina’ya yerleşmeden önce İskenderiye’de dersler veren Mısırlı Ammonius’un öğrencisi oldu.

Plutark’a buradaki eğitimi sırasında Ammonius’un evinde bir oda verildi ve birlikte kaldığı arkadaşlarından birinin Temistokles’in soyundan geldiğini yazar. Kentine geri döndükten sonra, Plutark kenti bölgenin Roma valisine temsil etme görevine seçildi. Yazılarından anlaşıldığı gibi, Yunanistan’da birçok yeri gezmiş, Anadolu, Mısır ve İtalya’ya yolculuklar yapmıştır.

Yaşamı konusundaki bilgilerin çoğu için kaynak yine kendi yazılarıdır. Roma’da belli kamu işleri ile görevlendirildi ve bu nedenle Demosthenes’e sunuş yazısında kendisinin belirttiği gibi Latin dilini öğrenecek zaman bulamadı. Ama Yunan dili Roma’da yazın sanatı ile ilgilenen ve görgülü insanların dili idi, ve kent eğitimli Yunanlılara, özellikle felsefecilere kucaklarını açmıştı. Bir Yunan felsefecisi ve Platonist olarak, Plutark, tıpkı kendi ülkesinde küçük ama seçkin yakınlar ve dostlar çevresinde yaptığı gibi, Roma’da da konferanslar verdi. Gününün önde gelen Romalıları arasında büyük bir tanışıklar çevresi oluşturdu ve bunu korudu. Dünyanın politik özeğindeki insanların kafalarını dolduran sorular ile tanışıktı.

Atina eğitiminden, çeşitli yolculuklardan, diplomatik görevlerden, ılımlı bir yazınsal ünden ve Roma’da uzun bir kalıştan sonra, Plutark kitapları, notları, konferansları, denemeleri ve dingin ve uygar felsefesi ile küçük kır evine çekilmiş ve orada yerel devlet işleri ve komşu Delfi’deki belli dinsel görevler tarafından pek bölünmeyen boş zamanını kullanarak konferans ve denemelerinin taslaklarını geliştirmiş görünür.

Bunlar Moralia ortak adı altında günümüze ulaşmıştır. Yine o sırada ona başlıca ününü kazandıran yapıtını — Yunanlıların ve Romalıların Yaşamları — tamamlamıştır. Plutark Roma imparatorları Nero, Domitian ve Trajan’ın hükümranlıkları sırasında yaşadı, ve dünyadan İS 120 yıllarında ayrıldığına göre, Hadrian’ın imparatorluk tahtına çıkışına sevinçle tanık olmuş olmalıdır. Dünyası o yaşarken sürekli olarak iyileşmişti ve şimdi ikinci altın çağına giriyordu.

Plutark’ın Timoxena adlı bir kızı vardı. Küçük yaşta yitirdiği kızının erken ölümü üzerine karısına yazdığı ünlü avunç mektubunda Timoxena’nın sevgi dolu betimlemeleri bulunur. Anlatıldığına göre, Roma Plutark’ın ölümünden sonra erdemini onurlandırmak için bir yontusunun dikilmesini istemiştir.

Moralia’nın büyük bölümü Yaşamlar’dan önce yazıldı ve onlar için paha biçilmez bir önsöz ve yorumdur. Yaşamlar’dan ayrı olarak, bize “şu ya da bu insanın yaşamını değil, ama insanların bütün yaşamını gözlemlemenin ahlaksal ve dinsel bakış açıları”nı anlatır. “Plutark’ın yazılarının her iki bölümünden, Yaşamlar ve Moralia’dan, her birinin ötekini tamamladığını ileri sürmek ileri gitmek olmayacaktır. Biri bize — ve bunun olanaklı olması ölçüsünde — antik çağın dünyasal eylemlerde neyi başardığını anlatır. Öteki, benzer olarak, düşünce dünyasında neyi hedeflediğini ve başardığını” (Trench, Plutarch, s. 90). Ama Yaşamlar’da bile Plutark tarihçi olmaktan çok ahlakçıdır, bireysel karakterleri insanın gerçek değeri karşısında, evrensel bir insan doğası karşısında ölçer, ve insanın ve insanlığın gelişim yeteneğine bir felsefeciye özgü güçlü bir inancı vardır. Platonik bakış açısından Duyunç, Türe, Erdem değerlerinin hırs, türesizlik ve erdemsizlik ile kavgalarının topluluk yaşamının tözünü belirlediği bir dönemin ussal çözümlemesini üretir.

ELYAZMALARI, DÜZENLEMELER, ÇEVİRİLER
Yaşamlar’dan günümüze ulaşanların sayısı ellidir. Yirmi iki koşut Yaşam çiftinden on sekizi Karşılaştırma ile sonlanır. Bunların dışında dört tek Yaşam daha vardır: Artaxerxes, Aratus, Galba, ve Otho. Çiftlerden birinin kendisi çifttir (Caius Gracchus ve Tiberius Gracchus’u Plutark Agis ve Kleomenes ile karşılaştırır). Bu yazılarda şimdi yitik olan on iki Yaşam’ın izleri vardır.

En eski olan ve en güvenilir olanlardan biri olan elyazması Loire Müzesi’nin Fransız Bölümünde St. Germanides-Prés manastırının kütüphanesinde bulunan Codex Sangermanensis’tir. 10’uncu yy’dan kalan bir parşömen olan bu elyazması Yaşamlar’dan yalnızca on beşini kapsar.

İkinci en eski elyazması olan Codex Seitenstettensis bütününde en güvenilir olanıdır ve Avusturya’da Waidhofen yakınlarındaki Seitenstetten manastırına aittir. On birinci yüzyıldan bir parşömendir ve Yaşamlar’dan on altısını kapsar.

Paris Bibliothèque Nationale’de bulunan on üç ve on dördüncü yüzyıla ait üç parşömen elyazması Yaşamlar ve Moralia’yı kapsar.

Koşut Yaşamlar’ın 1517 editio princeps yayımı Florence’da pek güvenilir olmayan Florentin elyazmaları üzerine, 1519 Aldi yayımı göreli olarak birincilerden daha iyi olan Venedik elyazmaları üzerine dayanır. Plutark’ın toplu yapıtlarının ilk yayımı 13 ciltten oluşan ve daha iyi elyazmalarına dayandığı için öncellerinden daha iyi bir metin sunan 1572 Paris yayımıdır. İki cilt olarak düzenlenen 1624 Paris yayımı textus receptus oldu ve bu Türkçe çeviride de sayfalama bu yayımdaki düzenlemeyi izler. Daha sonra 12 ciltte 1774-82 Leipzig, 6 ciltte 1809-14 Paris, ve 5 ciltte 1852-55 Leipzig yayımları gelir.

1559’da Koşut Yaşamlar’ın Jacques Amyot tarafından yapılan ve Fransa Akademisi tarafından tanınan Fransızca çevirisi çıktı. Sir Thomas North 1579’da Yaşamlar’ın İngilizce çevirisini özgün Yunanca’dan değil ama bu son Fransızca çeviriden yaptı. Shakspeare Coriolanus, Jül Sezar ve Antony ve Kleopatra için bu çeviriyi kullandı. 1683’te Dreyden çok sayıda çevirmenin başına geçerek onlara Yaşamlar’ın ‘Dreyden çevirisi’ olarak bilinen çevirisini yaptırdı. Kendi katkısı yalnızca Önsöz ve Plutark’ın Yaşamı ile sınırlı kaldı. İngilizce’ye ilk akademik Yunanca çeviri John ve William Langhorne kardeşler tarafından yapıldı ve 1770’te yayımlandı. North çevirisine göre yavan ve renksiz görülen bu çeviriden sonra, Arthur Hugh Clough ‘Dreyden çevirisi’ üzerine yedi yıl süren bir düzeltme ve iyileştirme çalışmasını üstlendi ve ürün 1859’da Boston’da yayımlandı. Varolan en iyi İngilizce çeviri olarak kabul edilir. — Aziz Yardımlı