Açıklama

(Türkçe)

(Türkçe-Almanca)

Tinin Görüngübilimi’nin Hegel’in Dizge Tasarındaki Yeri
AZİZ YARDIMLI

Felsefe Hegel’in dizgesinde Sanat ve Din ile birlikte Saltık Tin alanında durur ve ansiklopedik dizgenin en son ve böylece en yüksek momentidir. Salt bir ‘bilgelik sevgisi’ olmanın ötesinde, sözcüğün gerçek anlamında ‘Bilim’dir. Doğal bilinci Bilimin öğesine getirmenin, onu görgül-tasarımsal düzleminden Kavramın özgür, ciddi, nesnel alanına yükseltmenin etkili bir yolunu bulabilmek kurgul Felsefenin çözmesi gereken başlıca sorunudur. Tinin Görüngübilimi’ni başlıca bu amaçla yazılmış görünür. Sonuç yazarın beklediği gibi çıkmamıştır.

Hegel Tinin Görüngübilimi’ni “Bilim Dizgesi”nin Birinci Bölümü olarak tasarlamış, ve kitap birinci basımının (750 adet) özgün başlık sayfasında böyle sunulmuştu. Hegel daha sonra ikinci basımda “Bilim Dizgesi” başlığının kaldırılmasına karar verdi. Bu konuda Büyük Mantık (ikinci yayım) için Önsözün sonuna eklediği not (1831) şöyledir:

“Bu başlık sonraki paskalyada çıkacak olan ikinci yayımda bulunmayacaktır. Tüm başka felsefi bilimleri kapsaması tasarlanan ikinci bölümün [mantık ve iki olgusal/reale bilim, Doğa Felsefesi, ve Tin Felsefesi] yerine, daha sonra Felsefi Bilimler Ansiklopedisi’ni çıkardım ve bunun üçüncü yayımı 1831’de gün ışığına çıktı.”

Tinin Görüngübilimi “Bilim Dizgesi”nin dışında bırakıldı ve çalışmanın içeriğini Hegel daha sonra dizgesel Ansiklopedi’ye kattı. Hiç kuşkusuz Tinin Görüngübilimi Hegel’in bütün dizgesini kapsayan Ansiklopedi’ye bir tür hazırlık olarak görülebilir, ve hiç kuşkusuz Ansiklopedi ile bütünüyle bağdaşan çözümlemeler de kapsar. Ama bu onun önemini arttırmaz, tersine azaltır. Tinin Görüngübilimi’ne dışsal bir hevesle yaklaşan pragmatik bilincin tersine, Mantık Bilimi’nin ciddi öğrencisi Görüngübilim’e çok sık başvurma gereksiniminde değildir. Hegel bu “gençlik yapıtını” yeniden yazmadı ya da herhangi bir düzeltmeden geçirmedi. Buna karşı bütün bir Ansiklopedik dizge sürekli olarak iyileştirildi ve geliştirildi. Tinin Görüngübilimi onda daha şimdiden bildikleri, daha şimdiden tanışık oldukları sözde gerçeklikleri bulup çıkarmaya kararlı ideolojik okumanın gözdesi oldu. Ve bu pragmatik kullanım bile neredeyse bütünüyle çalışmanın Efendi-Köle ilişkisi olarak bilinen bölümü üzerine daraltıldı. Tinin Görüngübilimi’nin genel olarak önyargıya karşı yazılmış olmasına karşın, çalışmanın kendisi önyargı tarafından deforme edildi, bir tür propaganda aracı olarak kötüye kullanıldı, yalnızca yorumlandı. Bu felsefesiz felsefecilik kendini materyalizme, nihilizme ve pozitvizme gömerken, çalışmanın “Bilim Dizgesi”ne bir ‘giriş’ olması gibi birşey söz konusu bile edilmedi. Bilgi pragmatizmin en son tasalandığı şey olunca, yapıtın ‘Yöntem,’ ‘Bilim,’ ‘Gerçeklik,’ ‘Tin,’ ‘Us,’ ‘Saltık Bilgi’ gibi özsel kavramsal noktaları bütünüyle gözardı edildi

Tinin Görüngübilimi’nin tasarlanan ilk başlığı ‘Bilincin Deneyiminin Bilimi’ idi (Wissenschaft der Erfahrung des Bewußtseins). Bu deneyimler süreci bilinci Saltık Bilgiye, Parmenides’ten Descartes’a klasik felsenin daha şimdiden bildiği gibi Varlık ve Düşünce karşıtlarının birliğinin bilgisine götürecekti. Platonik İdea sözcüğün gerçek anlamında nesnelliği ve düşünselliği birleştiriyordu: Tinin Görüngübilimi’nin ereği daha şimdiden erişilmiş bir erekti ve Hegel bilimin “öğesi” olan bu ereği bir kez de kendi yolunda tanıtlamayı istedi. Ansiklopedi’nin kendisi aynı amaca hizmet eden ve amaca daha uygun bir açılış bölümü kapsar.

Hegel, Klasik Felsefenin ussallığı ile uyum içinde,bilginin “görgül” bilgi, görüngünün, olgunun, deneyimin vb. bilgisi olmadığını doğrular. Bilgi sanı/doxa ile bir değildir. Bilgi geçici ve sonlu olanın, oluşta olanın değil, ama var olanın bilgisidir. Ya da, bilgi İdeayı amaçlar, İdeaya katılanı değil, ondan pay alanı, ona öyküneni değil. İdea gerçektir, ve Şey, Olgu, Görüngü vb. ancak İdeaya doğru bir süreç olduğu düzeye anlamlıdır, ve gerçeklikten yoksun olduğunu yiterek tanıtlar. Görgül bilgi sonlu dünyanın bilgisidir.

Bilgi (ya da “Bilim” ile eşitlenmiş Felsefe) Hegel’in dizgesinde “Saltık Tin” alanının, aslında bütün bir dizgenin son momentidir. Bu raslantısal değil, ama bir Erek olduğu için mantıksal olarak zorunludur. Ereğin gerisindeki bilincin belirlenimi kendini onunla eşitlemektir — tekil bir birey için olduğu gibi bütün bir Dünya-Tini için de. Bilimin ön momentleri olarak Sanat ve Din alanlarını kapsayan “Saltık Tin” alanı Tinin tam edimselleşme, eksiksiz gerçekleşme ve böylece Anlam ve Değer alanıdır.

Tinin Görüngübilimi’ne “Önsöz” Üzerine Birkaç Yorum:

“… bu ‘Önsöz’ün anlamı tam olarak yakalanırsa Hegel’in felsefesi anlaşılır derken abartmıyorum.” Rudolf Haym, Hegel und seine Zeit (1875)

“Tüm Hegel metinlerinin en önemlisi. … Görüngübilim’e ‘Önsöz’ü anlayan Hegel’i anlamıştır.” Hermann Glockner, Hegel (1940)

“Görüngübilim’e ‘Önsöz’ tüm zamanların en büyük felsefi girişimlerinden biridir.” Herbert Marcuse, Us ve Devrim (1941)

“‘Önsöz’ romantik bir senfoni gibi gürler … Onu bir dünya-tarihsel şenliğe benzetirim.” Gustav Emil Müller, Hegel (1959)

Tinin Görüngübilimi Hegel’in ilk kitabıdır. Schelling’e bir mektubuna göre, “kitabın yazılması Jena savaşından (14 Ekim 1806) önceki gece” tamamlandı. Erken doğumun izlerini taşıyan ve bu nedenle pragmatik okuma tarafından ve sık sık politik beklentiler zemininde yeğlenen bu çalışmayı Nürnberg’de 1812-1816 yılları arasında üç bölümde yayımlanan Mantık Bilimi (‘Büyük Mantık’), arkasından Felsefi Bilimler Ansiklopedisi (Heidelberg, 1817), ve Tüze Felsefesi (Berlin, 1821) izledi. Hegel daha sonra Tinin Görüngübilimi’ni “bir gençlik yapıtı” olarak kabul etti, kitabın başlığından “Bilim Dizgesinin Birinci Bölümü” anlatımını kaldırdı, içeriğini Ansiklopedi’nin dizgesel yapısı içerisine yeniden uyarladı ve yaşamı boyunca Bilim Dizgesi olarak kabul ettiği bu son çalışmasını geliştirmeyi ve yenileştirmeyi sürdürdü. Ansiklopedi Mantık Bilimi’ni olduğu gibi “Tin Felsefesi”ne ait Tüze Felsefesi’ni de kapsar ve bütün dizgenin daha öte açınımı Hegel’in kendi el yazmalarından ve öğrencilerinin notlarından yayıma hazırlanan yapıtlarında saklanmıştır. “Önsöz” yapıtın kendisinin tamamlanmasından sonra yazılmıştır.

Tinin Görüngübilimi Hegel’in bugün de başlıca sınıf-kavgası politikasına ve tarihsel materyalist ideolojiye aklamalar sağlaması beklentileri ile dar olarak ve dışsal olarak en çok okunan kitabıdır. Ve Hegel’in ilk kitabıdır. Mantık Bilimi’ni de kapsayan ve bütün ‘Bilgi Dizgesi’ni açımlayan Ansiklopedi’den önce yazılmıştır. Hegel’in kendisi bu ilk çalışmasını bilimsel dizgeye bir giriş olarak tasarlamış olsa da, yapıt o pragmatik okuma tarafından en iyisinden bir çıkış olarak kullanılır.

Hegel’in Schelling’e bir mektubuna göre, “kitabın yazılması Jena savaşından (14 Ekim 1806) önceki gece” tamamlandı. Hiç kuşkusuz yalnızca bu son sözlerin gücüyle Görüngübilim’in zamanından önce yazıldığını düşünmek doğru değildir, ne de Hegel’in onu sıkıştıran yayımcısı ile sorunları çalışmasının henüz yetersiz karakterini bütünüyle açıklamak için yeterlidir. Ama daha sonra Hegel’in kendisi Görüngübilim’i bir “gençlik yapıtı” olarak kabul etti ve öyle kalmasını istediği için önemli bir düzeltmeden geçirmeden bıraktı. Görüngübilim’i “Bilim Dizgesinin Birinci Bölümü” olarak sunmanın uygunsuzluğunu ikinci yayımda bu başlığın kaldırılmasına karar vererek düzeltti.

Görüngübilim’in kendisi yapısında anahatlarda yazılan Ansiklopedi’ye benzemez ve dizgesel bir yapı sergilemez. “Görüngübilim” ancak Ansiklopedi’nin “Öznel Tin” bölümünde dizgesel olarak yeniden kurulur, ve ilk kitapta içerikte geçerli olmalarına karşın yöntemli ve dizgesel karakterlerini göstermeyen ve bu nedenle tam çözümlemelerini kazanamayan parçalar ancak Ansiklopedi’nin dizgesel yapısı içerisine yerleştirildikleri zaman gerçeklikleri içinde görünürler. Hegel’in bir ders kitabı olarak tasarladığı ve üç kez yeniden yazdığı Ansiklopedi hiç kuşkusuz anahatlardan oluşsa da, bunların öncelikle daha erken çalışması olan Büyük Mantık Bilimi ile ve dersleri için hazırladığı notlar ile önemli ölçüde genişletildiğini gözden kaçırmamamız gerekir. Hegel Tinin Görüngübilimi’ni ilk yayımından sonra bütünüyle bir yana bırakmış, Mantık Bilimi’ni de içeren Ansiklopedi ile ilgilenmiştir. Bu gözlemler Görüngübilim’in önemsiz ve değersiz olduğunu göstermezler. Doğal bilincin Ansiklopedik Dizgeye girişi her zaman özsel bir sorundur ve Görüngübilim bu sorunu çözme ya da hiç olmazsa bir ölçüde kolaylaştırma amacıyla daha sonraki çalışmalar için yazılan Önsözlerin ve Girişlerin yanında durur.